ผู้ต้องหา หมายถึง บุคคลผู้ถูกกล่าวหาว่าได้กระทำความผิด แต่ยังไม่ได้ถูกฟ้องต่อศาล (ป.วิ.อ.มาตรา 2 (2)) ซึ่งผู้ต้องหาเป็นเพียง ผู้ต้องสงสัยว่าได้กระทำความผิดเท่านั้น แต่การที่เขาจะกระทำความผิดจริงหรือไม่นั้น ยังไม่ได้รับการพิสูจน์ข้อเท็จจริงและพยานหลักฐานต่างๆ โดยศาล ทัั้งนี้ ผู้ต้องหา ได้รับรองสิทธิขั้นพื้นฐานต่างๆไว้ ตามรัฐธรรมนูญของประเทศไทยไว้ ดังนี้
สิทธิของผู้ต้องหาหรือผู้ถูกจับกุม : สิ่งที่ประชาชนและเจ้าหน้าที่ตำรวจต้องรู้ ในกระบวนการยุติธรรมทางอาญาของไทย ทั้งผู้ต้องหาและเจ้าหน้าที่ตำรวจต้องทราบถึงสิทธิและหน้าที่ที่สำคัญ โดยแบ่งเป็นสองส่วนหลัก:
สิทธิที่ผู้ต้องหาต้องรู้
- สิทธิในการแจ้งให้ญาติทราบถึงสถานที่ที่ถูกจับกุม เพื่อให้ครอบครัวสามารถติดตามและให้ความช่วยเหลือได้
- สิทธิในการพบและปรึกษาทนายความ ซึ่งเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานในการต่อสู้คดีอย่างเป็นธรรม
- สิทธิให้ทนายความเข้าฟังการสอบปากคำ เพื่อความโปร่งใสในกระบวนการสอบสวน
- สิทธิในการได้รับการประกันตัว ตามหลักเกณฑ์ที่กฎหมายกำหนด
- สิทธิในการได้รับการรักษาพยาบาลเมื่อเจ็บป่วย
หน้าที่ของเจ้าหน้าที่ตำรวจที่ต้องปฏิบัติ
- ต้องแจ้งสิทธิขั้นพื้นฐานที่ผู้ต้องหาพึงได้รับทันทีที่มีการจับกุม
- ต้องแจ้งข้อกล่าวหาให้ผู้ต้องหาทราบก่อนการสอบปากคำ
- ต้องจัดหาทนายความให้หากผู้ต้องหาไม่มีทนายความ
- ต้องจัดให้มีทนายความร่วมฟังการสอบปากคำสำหรับผู้ต้องหาที่เป็นเด็กอายุต่ำกว่า 18 ปี
- ต้องแจ้งให้ผู้ต้องหาทราบว่ามีสิทธิที่จะให้การหรือไม่ก็ได้ และคำให้การอาจใช้เป็นหลักฐานในชั้นศาล
ทั้งนี้ พนักงานสอบสวนมีหน้าที่ต้องแจ้งสิทธิเหล่านี้แก่ผู้เสียหายหรือผู้ต้องหาที่ถูกจับกุมในคดีอาญา รวมถึงสิทธิในการได้รับค่าตอบแทนและค่าทดแทนและค่าใช้จ่ายตามที่กฎหมายกำหนด ซึ่งถือเป็นหลักประกันความยุติธรรมในกระบวนการยุติธรรมทางอาญาของประเทศไทย
การรับรู้และเข้าใจสิทธิเหล่านี้มีความสำคัญอย่างยิ่ง เพราะจะช่วยให้ทั้งผู้ต้องหาและเจ้าหน้าที่สามารถปฏิบัติตามกระบวนการยุติธรรมได้อย่างถูกต้องและเป็นธรรม อันจะนำไปสู่การอำนวยความยุติธรรมที่มีประสิทธิภาพและเป็นที่ยอมรับของสังคม